در این مقاله با نقد فیلم برگشت ناپذیر با شما هستیم. برگشت ناپذیر (به فرانسوی: Irréversible) یک فیلم معمایی محصول سال ۲۰۰۲ به کارگردانی گاسپار نوئه است. در جریان نمایش این فیلم در جشنواره های کن و سن سباستین، اظهارات ضد و نقیضی درباره آن مطرح شد. عده ای مجذوب روایت اصلی و منحصر به فرد فیلم شدند. اما از طرفی تعداد زیادی از بینندگان فیلم نیز از وجود تصاویر خشن و جنسی زیاد در آن ناراضی بودند. اکران این فیلم با امتیازات محدودی در سراسر جهان همراه بود. در ادامه با مجله نوبل همراه باشید.
بسیاری از تماشاگران سینما در اواسط فیلم به دلیل حالت تهوع سالن را ترک کردند.
- کارگردان: گاسپار نوئه
- نویسنده: گاسپار نوئه
- بازیگران: مونیکا بلوچی، وینسنت کسل، آلبرت دوپونتل
- خلاصه داستان : فیلم از انتها به ابتدا می آید. داستان فیلم حول و حوش یک شب در پاریس می گذرد، زمانی که زنی به نام «الکس» (مونیکا بلوچی) توسط یک غریبه در زیرگذر مورد تجاوز قرار می گیرد و…
دنیای سیاه، کثیف، وارونه و خشن
بازگشت ناپذیر یک فیلم فرانسوی با بازی دو بازیگر زن معروف به نام‌های وینسنت کسل و مونیکا بلوچی به کارگردانی گاسپار نوئه است. فیلمی پر از خشونت و تصاویر سرگیجه آور و ناامیدی. صحبت کردن در مورد این فیلم سخت است. همانطور که دیدنش سخت بود. داستان فیلم بسیار ساده است. دختری دوست پسرش را در یک مهمانی رها می کند و در راه بازگشت توسط شخصی مورد آزار و اذیت قرار می گیرد. پس از پی بردن به ماجرا، دوست پسر او به دنبال انتقام از متجاوز است. اما در نهایت داستان مخاطب تمام نمی شود. همانطور که مشخص است داستان فیلم چندان پیچیده و جدید نیست و بارها این موضوع و موارد مشابه مبنای ساخت بسیاری از فیلم ها قرار گرفته است. اما چیزی که این فیلم را متفاوت می کند، نحوه روایت داستان است. فیلم از ابتدا تا انتها روایت می شود. یعنی از پایان به آغاز که از این نظر یادآور یکی از بهترین فیلم های کریستوفر نولان به نام یادگاری است. البته خود فیلم به خوبی فیلم نولان نیست.
یکی دیگر از مواردی که فیلم را متفاوت جلوه می دهد روش فیلمبرداری آن است. به نظر می رسد فیلم در یک برداشت گرفته شده است! همچنین حرکات سرگیجه آور دوربین به خصوص در نیمه اول فیلم بیننده را متحیر می کند. در برخی لحظات تماشاگر به خاطر تماشای این فیلم خود را نفرین می کند! اما مهم ترین چیزی که تماشاگر را در هنگام تماشای فیلم شگفت زده می کند خشونت بیش از حد آن و اصرار کارگردان برای نمایش آشکار صحنه های خشن است. البته به نظر می رسد این تصاویر در راستای روایت داستان بوده و در خدمت آن است. شاید نه! نمی دانم ! اما به هر حال تحمل این حجم از خشونت در یک فیلم آسان نیست. فیلم روایتگر حادثه ای است که در نهایت منجر به افول شخصیت های بی گناه فیلم می شود و همانطور که از نامش پیداست راه برگشتی در این مسیر وجود ندارد.
آنچه رخ داده قبلاً اتفاق افتاده است و هیچ راه بازگشتی برای جلوگیری از آن حادثه وجود ندارد. اما نکته جالب این است که روایت فیلم بازگشتی است که در نوع خود می تواند تضاد جالبی باشد. به نظر می رسد کارگردان می خواهد نشان دهد که چگونه یک سری از اتفاقات به ظاهر بی اهمیت در نهایت منجر به فاجعه می شود، اما برای نشان دادن این موضوع در مواقعی دچار مشکل می شود، مثلاً صحنه ای که مجبور می شوند سوار مترو شوند و به آنجا بروند. مهمانی چون دوستشان ماشینش را با خودش نیاورد. چنین سکانسی را می توان با هر ایده دیگری جایگزین کرد تا آسیبی به طرح کلی فیلم وارد نشود. مثلاً می توانستند پیاده یا با موتور یا تاکسی بروند. به نظر می رسد کارگردان در لحظاتی فقط می خواسته فیلمش را به زمان استاندارد یک ساعت و نیم برساند و در برخی سکانس ها مانند آنچه گفته شد، انگار خود کارگردان کمتر ساخته است! با تمام این تفاسیر دیدن این فیلم را به شما پیشنهاد می کنم. البته اگر بتوانید صحنه خشونت آمیز را ببینید. مطمئن باشید که Irreversible در تماشای فیلم با تمام تهوعش تجربه متفاوتی برای شما خواهد بود. آنقدر متفاوت که وضعیت تماشای فیلم را به هم می زند.
نقد فیلم برگشت ناپذیر
ساختار وارونه کار بسیار هوشمندانه انتخاب شده است، فیلم از همان ابتدا تفاوت خود را با سایر آثار نشان می دهد.
تیتراژی که از آخر شروع می شود و نام فیلمساز روی آن نقش می بندد، از طرفی دکوپاژهای نوئه بسیار عجیب و نامعقول است، دوربینی گردان که مدام در حال حرکت است… اما در موارد زیر جای خود را در فرم کار خواهد یافت سکانس آغازین به طعنه فضا را ایجاد می کند و مخاطب را برای رویارویی با دنیا آماده می کند، دو مرد مست که در یک اتاق مشغول صحبت هستند.
میزانسن های نوئه حس پوچی را به مخاطب منتقل می کند، مردی را می بینیم که در گذشته به دخترش تجاوز کرده و حالا با دوستش درد دل می کند، یک دیالوگ کلیدی بین آن دو رد و بدل می شود که «هر اتفاقی در گذشته اتفاق افتاده، اتفاق افتاده است… دیگر قابل تغییر نیست، باید دوباره بلند شوی. و به مبارزه ادامه بده» سپس با ترکیب این سکانس و پیرنگ کار تعریف… روایت عکس… دوربین نوئه بیشترین حرکت را در سکانس باشگاه همجنس گرایان دارد.
این حرکات از یک طرف باعث ایجاد حس اضطراب و اضطراب در مخاطبان و از طرفی با ازدواج این تصاویر نامشخص و موسیقی آزاردهنده فضای سیاه و تاریک باشگاه به خوبی شکل می گیرد، باشگاهی که به نظر مصداق دنیای بی رحم و سیاه است… . دوربین مواج هر از چند گاهی روی زن و شوهری می ایستد و افرادی را می بینیم که به طرق مختلف در حال ارضای هوس تمام نشدنی خود هستند.
دو شخصیت اصلی وارد می شوند، مارکوس و پیر… پی یر همیشه در این سکانس و در سکانس های آینده حضور دارد. که گذشته این افراد را به تصویر می کشد به مارکوس توصیه می کند و مدام از او می خواهد که مسیر منطقی را طی کند… اینجاست که این ساختار عکس جای خود را در فرم پیدا می کند، شاید اگر مارکوس در هر یک از این مراحل به خود می آمد سرنوشت مشخص می شد. جور دیگری اما کارش را بدون توجه انجام می دهد، مخصوصا هر چه بیشتر به عقب برگردیم و اشتباهات اولیه اش را ببینیم این حس در مخاطب بیشتر ایجاد می شود، اما به قول بلوچی انگار سرنوشت از قبل نوشته شده است و قابل تغییر نیست اشتباهات جبران ناپذیر…
سکانس تجاوز وحشیانه نمایش داده می شود، دوربین ثابت است و حدود 10 دقیقه شکنجه الکس را در یک پلان می بینیم، شکنجه ای که شاید در ابتدا به دلیل عدم آشنایی مخاطب با شخصیت ها آزاردهنده نباشد، اما هر چه برمی گردد و چهارم – میریم تاثیر سکانس های قبلی بیشتر میشه… نوئه سعی کرده با دیالوگ های نسبتا طولانی 3 شخصیت داستان رو پردازش کنه و الحق هم در این راه موفق بوده. ندارد و الکس … الکس با بازی زیبای بانو بلوچی که هر روز عقب مانده تر
به صفای او بیشتر پی می بریم و رابطه مان با او قوی تر می شود و سکانس پایانی با موسیقی و کارگردانی جادویی اش… تنها سکانسی که در آن از رنگ های شاد استفاده شده است… فضای این سکانس انگار از کل کار جداست. بلوچی را می بینیم که آرام در زمینی سرسبز دراز کشیده است و این بار دوربین آرام آرام به عقب برمی گردد و محیط کار شکل می گیرد، کودکان و مادرانی که مشغول استراحت و تفریح در اطراف هستند.
این سکانس را می توان به دو صورت تحلیل کرد. از یک طرف می توان جایگاه آن را مطابق با کلیت کار در نظر گرفت و می توان گفت که این سکانس قبل از سکانس قبلی اتفاق افتاده است… اما به دلیل تفاوت هایی که در این سکانس وجود دارد، من با بقیه قسمت ها آن را درک می کنم. گویی نوئه در پایان ما را به دنیای دیگری می برد… فضایی که برخلاف دنیا خبری از خشونت و هوس و قتل و سیاهی نیست… به نظر می رسد سکانس پایانی برشی متفاوت با ایده آل است. فیلمساز… و دوربین نوئه اسپینر…
نقد و بررسی فیلم Irreversible
اگر تماشای فیلم حالت تهوع به شما دست می دهد به این دلیل است که تلاش کارگردان برای ناراحتی شما بوده است.»
“اگر می خواهید برای مدت طولانی احساس ناراحتی کنید، بروید این فیلم را ببینید.”
تمامی عبارات فوق بخشی از جملاتی است که منتقدان مختلف پس از دیدن فیلم «بازگشت ناپذیر» کارگردان فرانسوی «گاسپار نوئه» در نوشته های خود به کار برده اند.
مونیکا بلوچی بازیگر نقش الکساندرا که از دوست پسرش «مارکوس» (ونسان کسل) باردار است، با مارکوس و دوست پسر سابقش «پیر» (آلبرت دوپون) به مهمانی می رود. در آنجا الکساندرا مارکوس مست را ترک می کند تا تنها به خانه برود.
الکساندرا در راه خانه در حین عبور از زیرگذر مورد تجاوز وحشیانه مردی به نام “تانیا” قرار می گیرد و سپس به شدت مجروح می شود و به کما می رود.
مارکوس و پیر به دنبال تانیا می گردند تا انتقام بگیرند و در نهایت او را در باشگاه همجنس گرایان پیدا کنند. تانیا پس از شکستن دست مارکوس توسط پیرمرد با کپسول آتش نشانی به طرز وحشیانه ای کشته می شود.
داستان فیلم برگشت ناپذیر در واقع داستانی است که برای یک فیلم کوتاه ده تا پانزده دقیقه ای مناسب است. همچنین موضوع فیلم تجاوز و انتقام بارها در فیلم های دیگر استفاده شده است. فیلمنامه پیچیدگی خاصی ندارد و موضوع خاص و منحصر به فردی در فیلم مطرح نشده است.
با ذکر همه این موارد این سوال پیش می آید که دلیل این همه سر و صدای این فیلم چیست؟ خشونت بصری بی حد و حصر و نحوه ساخت فیلم برای القای فضایی دلهره آور و دلهره آور به بیننده تنها عاملی است که باعث محبوبیت فیلم شده و واکنش های متفاوتی را در بین منتقدان برانگیخته است. عده ای این فیلم را شاهکار و برخی دیگر آن را بدترین فیلم سال می دانند.
نوع روایی فیلم از انتها تا آغاز شبیه به فیلم خاطرات (2001) کریستوفر نولان است. ظاهراً کل فیلم مانند فیلم طناب (1948) ساخته آلفرد هیچکاک در یک برداشت فیلمبرداری شده است. اما در واقع، فیلم از تعدادی پلان سکانس تشکیل شده است که به هم پیوند خورده اند.
فیلمنامه سادیستی برگشت ناپذیر توسط کارگردان فیلم تحت تأثیر نظریه های «مارکی دو ساد» (نویسنده فرانسوی قرن هجدهم) نوشته شده است. رگه های اگزیستانسیالیستی و نیهیلیستی در فیلم دیده می شود. جمله «زمان همه چیز را نابود می کند». جمله ای است که دو سه بار در فواصل فیلم شنیده می شود.
سکانس اول فیلم و صحنه تجاوز جنسی یکی از ترسناک ترین و وحشیانه ترین فصل های تاریخ سینماست. قسمت اول فیلم در یک باشگاه همجنس گرایان اتفاق می افتد. نور کم، حرکات سریع و نامتعادل و تهوع‌آور دوربین و صداهای نامفهوم این صحنه را به یک کابوس برای بیننده تبدیل می‌کند و بیننده برای رهایی از این کابوس وحشتناک آرزو دارد هر چه زودتر این قسمت به پایان برسد.
صحنه تجاوز به تنهایی می تواند جایگزین رقت انگیزترین فیلم ها شود. این اپیزود که 9 دقیقه طول می کشد، بدون از قلم انداختن کوچکترین جزئیات، یک تجاوز واقعی را در ظلم شدید در یک برداشت نشان می دهد.
گاسپار نو دلیل فیلمبرداری این صحنه را اینگونه توضیح می دهد: می خواستم وحشیانه ترین صحنه تجاوز جنسی را حتی خشن تر از صحنه تجاوز در فیلم «سگ های ژست» سام پکینپا در تاریخ سینما ثبت کنم.
اما واقعا دلیلی برای نمایش این حجم از خشونت در فیلم وجود ندارد. صحنه های خشونت آمیز در فیلم های خشونت آمیز مانند کوکی پرتقالی (استنلی کوبریک)، دوستان خوب (مارتین اسکورسیزی) و دسته وحشی (سام پکینپا) همگی در خدمت فیلم و داستان آن بوده اند.
در صورتی که خشونت و صحنه های وحشیانه فیلم برگشت ناپذیر تا حد زیادی و بیش از حد فقط برای نمایش خود خشونت باشد نه برای پیشبرد داستان. کارگردان قصد داشت با بازی با احساسات مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد و با استفاده از صحنه های رقت انگیز پیام اخلاقی خود را تحمیل کند.
ظاهراً حرف کارگردان این است که «هر حادثه ای در یک لحظه اتفاق می افتد و نمی توان این لحظات را برگرداند» یا «هر بلایی که سر هرکسی می آید نتیجه تصمیم اشتباه خودش است». اما آیا برای رساندن این پیام باید این همه خشونت نشان داد؟
منبع: imdb
